Historische bedevaartskerk in handen van de FSSPX wordt gerenoveerd

Een korte geschiedenisles

Een houten kapel

Rond het jaar 800 werden Saksische gezinnen onder Karel de Grote gedwongen een permanente woonplaats te zoeken. Ze vestigden zich waarschijnlijk op een open plek in het bos, 'het Laar' genoemd. Er werd een gemeen­schappelijk huis en een kapel gebouwd. Het waren in die tijd meestal houten constructies met lemen wanden tegen vlechtwerk van wilgenhout. Vaak werd leem versterkt met paarden- of var­kens­haar. Vervolgens werd er een laag kalk op gesmeerd die door de buitenlucht uit­hardde. De ramen waren smal en bespannen met varkens­blazen. Het dak was met stro en riet bedekt. 

De eerste houten kerk

De plaats waar de eerste kerk heeft gestaan, was niet op het Laar, maar op een hoger gelegen stuk grond, 'Heuvel' genoemd. Deze kerk werd naar de H. Clemens vernoemd: een paus-martelaar en een van de eerste opvolgers van St. Petrus. Men heeft redenen om aan te nemen dat de H. Willibrordus, zelf als bisschop 'Clemens' genoemd, de naam aan dit kerkje te Gerwen heeft gegeven - of een van zijn directe navolgers in piëteit tegenover zijn oude heiliggesproken leermeester.

De tweede kerk

In 1243 werd er op de Heuvel in Gerwen ook een nieuwe stenen kerk gebouwd - mede om de bloedende Kruisreliek van Hooidonk door de gelovigen te kunnen laten vereren. De faam van Gerwen breidde zich uit.
Uit het eerder genoemde archeologisch onderzoek bleek dat binnen de huidige kerk de fundering lag van een eerder zaalkerkje. De lengte van deze tweede kerk bleek 17,5 meter en de breedte 8,75 meter. De fundamenten waren gemet­seld met stenen van het formaat 5,5 x 12,5 x 25 centimeter. Het bouwwerk had nog geen toren.

De derde kerk

Tussen 1438 en 1442 werd de tweede kerk afgebroken. Over de bestaande fundamenten werd een nieuwe en grotere kerk gebouwd met een toren, schip en een pries­terkoor. Deze kerk had een inwendige lengte van 20 meter en de hoogte van het priesterkoor bedroeg bijna 14 meter. De toren had en heeft nog steeds met de spits een hoogte van 26 meter en bestaat uit drie geledingen en heeft een muur­dikte van 1,15 meter. Het werd een kruiskerk ge­noemd van­wege de vorm van de bouw met een driezijdig gesloten koor en een verdedigbare toren.

In de huidige kerk zijn delen van deze toren, van de muren van het dwarsschip en het priesterkoor nog aanwezig.  

Vele verwoestingen van delen van de kerk en verbouwingen hebben plaatsgevonden.
In 1587 (Tachtig jarige oorlog) brandde de kerk geheel af.
Tot in de Tachtig jarige oorlog waren de regio en de kerk in katholieke handen. Vanaf 1629 gold de regel dat de kerken ontruimd moesten worden en overgedragen moesten wor­den aan de protestanten. Deze laatsten hebben de kerk laten verkommeren.
Tijdens de Franse Revolutie werd de kerk door het Noordelijke Leger der Fransen ook als paardenstal gebruikt. Daartoe werd een opening aan de epistelkant gemaakt. Deze is nog steeds zichtbaar. In 1798 bepaalde de Bataafse Republiek dat alle kerkge­bouwen terug moesten naar de ter plaatse grootste geloofs­gemeenschap. En zo kwam de kerk in Gerwen weer in katholieke handen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd om de kerk gevochten. Men probeerde de toren met een tank omver te schieten, wat niet lukte. De gerestaureerde gevolgen kan u nog steeds zien. In 1967 werd een nieuwe kerk in de bouwstijl van de Bossche School tegenover de oude kerk in gebruik genomen.
Na vele roerige maar ook rustige tijden heeft de oude, verwaarloosde kerk in 1984 een nieuwe eigenaar gekregen. In 1984 immers werd de oude kerk in gebruik genomen door de Priesterbroe­der­schap St. Pius X.

Renovatiewerken van 2025

Tweejaarlijks maakt Monumentenwacht een rapport op betreffende de toestand en het onderhoud van de kerk. Op basis van dit Monumentenwacht-rapport maakt Bureau Delfgou een onderhoudsplan waarvoor het bureau ook de gewenste subsidie aanvraagt. Dat is bij het Monumentenfonds. In 2022 is een subsidie verleend voor een zesjarig onderhoudsplan waarvan de uitvoering nu begonnen is. 

Men vervangt nu her en der grotere oudere stukken voegwerk en natuursteen wordt waar nodig  vastgelegd. Ook het lood op de daken en de torenuurwerk zullen onder handen worden genomen. Er zal ook getracht worden de beide middeleeuwse zuiltjes aan het kerkportaal, welke het oudste stuk van de oorspronkelijke kerk zijn, te conserveren.

Ook mogelijke muurschilderingen onder de huidige witte verflaag, die in 1901 werd aangebracht, krijgen aandacht. Deze Gerwense kerk bezat in de middeleeuwen omwille van de bedevaarten een bepaalde rijkdom en status. Men vermoed dat, indien niet de hele kerk, dan toch de omgeving van het huidig Maria-altaar (toen het H. Kruis- en Sebastianus-altaar) rijke fresco's bezit. Of deze verloren gingen bij de branden in 1564/1587/1614 of tijdens de protestantse periode (1648-1798) of bij de werken van de herinrichting van het gotisch interieur in 1887-1889 blijft de vraag. Er wordt alvast deskundig onderzoek gedaan.

Laten we grote zorg voor onze Godshuizen hebben en trachten ook de eer Gods daarin te vergroten!

“Want de ijver voor Uw huis heeft mij verteerd” Psalm 69:10