Mgr. Lefebvre en Pius X

Dierbaren, 

Waarom heeft Mgr. Lefebvre gekozen voor Paus Pius X als patroon van onze Priesterbroederschap St. Pius X. Waarom zijn we een piusbroederschap en geen petrusbroederschap of paulusbroederschap of misschien een Johannes-Paulusbroederschap? 

Volgens Mgr. Lefebvre is de toestand van de Kerk in de tijd van Pius X, een gelijkaardige met de onze. Deze vreselijke crisis die de kerk nu doormaakt sinds het Tweede Vaticaans Concilie, is in essentie dezelfde crisis als diegene die zich in de tijd van Pius X meer en meer manifesteerde. De crisis vandaag is een verlenging van wat toen reeds begon. Laat ons dit eens nagaan. 

Crisis van de clerus

Het is eerst een crisis van de clerus. Wanneer Guiseppe Sarto als nieuwe bisschop in Mantua aankwam, stelde hij vast dat er geen roepingen waren, dat er gebreken in het seminarie waren, geen goede professoren, er waren maar weinig priesterwijdingen en hij zou zelfs een keer tien dagen op retraite gaan, niet enkel voor zijn persoonlijk geestelijk leven, maar als boete voor meerdere priesters die hun priesterschap hadden opgegeven en protestant geworden waren. Welk een ellende kon hij vaststellen in zijn bisdom, en dit kon men ook in zoveel andere bisdommen zien. 

Na het Tweede Vaticaans Concilie is de geloofscrisis gaan woekeren. In Nederland, dat een voortrekkersrol in de revolutionaire vernieuwingsgeest speelde, zijn de priesterwijdingen sinds het Tweede Vaticaanse Concilie met 95% afgenomen, in Oostenrijk met bijna 70%. Voor het Tweede Vaticaans Concilie vonden in Nederland jaarlijks 400 priesterwijdingen plaats, nu zijn het er minder dan 12. In de periode van 1966-1975 gaven jaarlijks in Nederland ongeveer 150 priesters hun priesterschap op. Voor het Tweede Vaticaans Concilie gingen 85% van de katholieken op zondag naar de Mis, de dag van vandaag nog minder dan 5%, nieuwere berichten spreken van 1%.

In Frankrijk is rond dezelfde tijd het kerkbezoek met 60% afgenomen; in Duitsland ongeveer hetzelfde resultaat. De roepingen voor de vrouwelijke orden zijn in Quebec (Canada) van 1969-1981 met 89,5% afgenomen. In Latijns-Amerika hebben zich volgens de bisschoppenconferentie 40 tot 60 miljoen katholieken bij sekten aangesloten.

Meer dan 50.000 priesters hebben het priesterschap verlaten, misschien wel 80.000 sinds de opening van het concilie: dat zou, eerder dan een statistische kwestie, de huidige ambtsdragers in de Kerk moeten doen nadenken over de nieuw ingeslagen weg van het concilie.

Crisis in de geloofsleer

Niet alleen een crisis in de clerus, maar ook een crisis in de geloofsleer bloeide open in de tijd van Pius X. Als paus zou hij deze valse leringen onder de naam van het modernisme als ketterij veroordelen. Deze paus slaagde erin met een ongelofelijke klaarheid en helderheid van het verstand deze ketterij te analyseren in zijn encycliek Pascendi. 

Wat wij vandaag overal tot in de hoogste takken van de kerk vaststellen, voelde Pius X reeds opkomen. 

Crisis van de staten: secularisering 

In de tijd van Pius X werd de kerk niet enkel van binnenuit belaagd door het opkomende modernisme, maar ook van buitenaf door de druk uitgeoefend door antichristelijke regeringen. Het pontificaat van Pius X is gekenmerkt door een voortdurend gevecht tegen de secularisering van de staten. In Frankrijk werden 13.000 katholieke scholen gesloten door de staat en hoeveel katholieke ordes en congregaties zijn wel niet weggedreven uit haat tegen het geloof. Pius X veroordeelde streng de scheiding van Kerk en staat. Frankrijk, Portugal, Ecuador en andere landen in Zuid-Amerika moesten het opnemen tegen Pius X.

Maar wat gebeurt er nu sinds het concilie? De Kerk zelf gaat de staten vragen om, in naam van de door het concilie herkende godsdienstvrijheid, de scheiding van kerk en staat voor te nemen en het katholiek geloof als staatsgodsdienst af te schaffen!

In het jaar 1973 kwam er het concordaat met Colombia op vraag van het Vaticaan:

“De beide verdragsluitende partijen werden door de wens gedreven, de bepalingen van de betrekkingen tussen Kerk en staat van het tweede Vaticaans Concilie en de huidige maatschappelijke gegevenheden van Colombia aan te passen.”  Op deze wijze werd dus in Colombia, een land met 98% katholieken, op vraag van de apostolische stoel, het katholicisme als staatsgodsdienst geschrapt, met als gevolg, dat tal van protestantse sekten en andere religies massale verbreiding vonden. Mgr. Lefebvre ervoer uit de mond van de secretaris van de Colombiaanse bisschoppenconferentie, dat het Vaticaan de president van de republiek twee jaar lang onder druk zette, om deze opheffing voor mekaar te krijgen. 

In het jaar 1974 volgde de opheffing van het tweede artikel van de grondwet van het Zwitserse kanton Wallis. Dit artikel hield in, dat het katholicisme de staatsgodsdienst was. De opheffing kwam er op verlangen van Rome, wat de apostolische nuntius van Zwitserland, Mgr. Ambrogio Marchioni, op 31 maart 1976 Mgr. Lefebvre bevestigde in Bern. 

In het jaar 1976 was Spanje aan de beurt. De reden van de verandering werden als volgt formuleert: 

“Het tweede Vaticaans Concilie heeft in zijn verklaring ‘Dignitatis humanae’ een reeks van principes opgesteld, welke het recht op godsdienstvrijheid juridisch moet regelen. Volgens deze principes is het voor iedere burgerlijke macht een ‘ontoegeeflijke plicht, de onaantastbare mensenrechten te beschermen en te vorderen…, de bescherming van de godsdienstvrijheid van alle burgers werkzaam waar te nemen.” 

Na jarenlange verhandelingen werd het concordaat ondertekend.

In 1980 werd de scheiding van Kerk en staat in Peru voorgenomen, door een wet van 18 juli. De aangegeven reden is steeds dezelfde, namelijk het tweede Vaticaans concilie:

“De regering van Peru, welke op grond van een overeenkomst in het jaar 1880 de bisschoppen benoemde en ze dan de Heilige Stoel (Paus) ter bevestiging voorlegde, is de mening, dat deze overeenkomst niet meer met de maatschappelijke en juridische feiten van het land overeenstemmen en neemt in aanmerking de op het op tweede Vaticaans Concilie geuite wens naar deze opheffing.” 

In het jaar 1984 volgde de aanpassing van het concordaat met Italië.

Paus Leo XIII ontmaskerde zeer goed het ware gezicht van de godsdienstvrijheid: "Onder de verleidelijke naam van vrijheid van eredienst verkondigen ze de wettelijk erkende geloofsafval van de maatschappij."

Men kan begrijpen dat Mgr. Lefebvre deze Paus als patroon gekozen heeft, deze heilige Paus die vocht tegen de secularisering en de ontkerstening van de staten; deze paus die de Heilige Kerk ons als voorbeeld, als heilige voor ogen heeft willen stellen. Hij was in de tijd na het concilie de laatste heilig gesprokene paus. 

Gelijkenissen tussen Pius X en Mgr. Lefebvre

Of Mgr. Lefebvre er zich bewust van geweest is of niet, er waren verschillende gelijkenissen tussen hem en Pius X. Drie gelijkenissen wil ik hier benoemen: ten eerste, liefde tot de waarheid en onverschrokkenheid in de bekentenis ervan; ten tweede, nederigheid en ten derde, liefde tot de Kerk en de zielen.

1. Liefde tot de waarheid en onverschrokkenheid in de bekentenis ervan.

Ik geef u enkele citaten van staatsmannen over hun contact met de paus. De rijkskanselier Berhard van Bülow getuigt over zijn audiënties bij Pius X het volgende: “Alles wat Zijne Heiligheid me vertelde was zo waar, zo juist! Ik heb veel soevereinen en heersers van dichtbij meegemaakt, maar zelden heb ik zo'n helder oordeel over de menselijke natuur en zo'n uitgebreide kennis van de krachten die de wereld en de maatschappij beheersen, ontmoet als met Zijne Heiligheid.”

Als het om de waarheid, om het geloof, om principes handelde was hij ontoegeeflijk, als het om de zielen ging en om menselijke dingen, was hij de zachtmoedigheid zelve.

In dit opzicht zijn de woorden van Zijne Eminentie Kardinaal Merder, Aartsbisschop van Mechelen, in zijn pastorale brief van 2 februari 1915 niet minder veelzeggend: “Pius X werd gekenmerkt door een wonderlijke samensmelting van vaderlijke tederheid en karaktersterkte die, omdat hij zich wist te beheersen, zijn ziel een gelijkmatige stevigheid gaf en in zijn fysionomie die harmonie van ernst, onpartijdigheid, goedheid en vreugde tot uiting bracht die iedereen zo bekoorde. Het publiek was verbaasd, soms vol angst, maar niettemin vol bewondering bij het zien van de mannelijke figuur van de paus in de moeilijke strijd tegen het modernisme. Als de Kerk een paus als Pius X had gehad toen Luther en Calvijn geboren werden, zou het protestantisme zich dan van een derde van christelijk Europa hebben kunnen ontdoen? Pius X was een man met een heldere blik en vastberadenheid.”

Van Mgr. Lefebvre bericht men gelijkaardig over zijn scherp oordeel, zijn onverschrokkenheid in de verdediging van het geloof en zijn zachtmoedigheid in de omgang. Wie van zovele bisschoppen heeft het gewaagd tegen kardinaal Ratzinger te zeggen: “wij kunnen niet samenwerken. Het is onmogelijk omdat wij in tegengestelde richtingen werken. Jullie werken voor de secularisering van de maatschappij, van de menselijke persoon en van de Kerk. Wij werken voor de herkerstening. Wij kunnen niet samenwerken.” Dit woord liet de kardinaal verstommen. Pius X zei dat de priesters in geen geval de ideeën van het liberalisme mogen overnemen. “Jullie zullen papist, reactionair, clericalist, ontoegeeflijk genoemd worden. Wel roem jullie daarop!” Een woord van Pius X waarop onze broederschap zich roemen mag. 

2. De nederigheid.

 “Ubi humilitas, ibi majestas; Waar nederigheid is, daar is ook waardigheid” (Augustinus)

Ik laat kardinaal-staatsecretaris Merry del Val aan het woord komen: “Ik had de indruk dat het vóór Pius X, in zijn privéleven, moeite kostte om te beseffen dat hij de paus was met alle privileges van de plaatsvervanger van Christus. Hij beschouwde zichzelf als de nederige priester van weleer of als een van "de vele bisschoppen, zonder aanspraak te maken op een speciale onderscheiding. Maar in de uitoefening van zijn soevereiniteit en leerambt kon niemand hem evenaren in waardigheid van houding of bevelskracht. Toch leek het hem in de regel vanzelfsprekend om zijn hoge waardigheid te laten verdwijnen en er alleen mee te pronken als de omstandigheden dat vereisten. Op een dag moest ik de Heilige Vader een dringend verzoek voorleggen van een bisschop voor een zaak van buitengewoon belang. Het was een geval waarbij de onmiddellijke tussenkomst van Zijne Heiligheid onontbeerlijk was. Pius X luisterde naar mijn verslag, las toen zelf het document met grote aandacht en merkte, zonder zijn ogen op te heffen, op: "Dit is een bevoegdheid die alleen de paus kan geven. "Ja, Heilige Vader," antwoordde ik, "daarom ben ik gekomen om Uwe Heiligheid te storen." Toen voegde hij er met de grootste ernst aan toe, half hardop, alsof hij tegen zichzelf sprak: "Ja, ja, laten we handelen als paus." (Già, già, facciamo da Papa.) Toen nam hij de pen, schreef de dispensatie op het gebruikelijke formulier, overhandigde het aan mij en begon over andere dingen te spreken.”

De nederigheid van aartsbisschop Lefebvre toonde zich eveneens in de eenvoud van zijn omgang. Als de seminaristen in Ecône naar huis vertrokken voor het begin van hun verdiende vakantie, ging Mgr. Lefebvre de keuken in om er de afwas te doen in plaats van de seminaristen. Er zijn talrijke gelijkaardige anekdotes over Mgr. Lefebvre bekent, die ik hier niet ga opsommen.  

3. Een grote liefde tot de Kerk en de zielen

Als pastoor in Salsano kon iedereen bij hem terecht. Voor iedereen nam hij tijd en er een gezegde ging de ronde na zijn vertrek: “Hij is enkel met een soutane aangekomen, en hij is zonder hemd vertrokken”. Hij schonk alles weg aan de armen. Als kardinaal en patriarch van Venetië gij hij geregeld in een armzalige zwarte priestertoog de stad in om er de zieken en ellendigen te bezoeken. Men merkte niet eens op dat het de kardinaal persoonlijk was, die hen kwam opzoeken. Hij bracht eten, hij kocht met zijn eigen geld kookgerief en voedsel voor de armen. Hij verkocht zelfs het meubilair van zijn paleis om de armen te kunnen bijstaan.

Aartsbisschop Lefebvre nam als bisschoppelijke wapenspreuk de vers uit het Johannesevangelie: “En wij hebben geloofd aan de liefde”. Uit deze liefde leefde hij. Volgens zijn eigen woorden zou hij liever gestorven zijn, als tegen Rome in te hoeven gaan, maar hij deed uit, uit liefde tot de zielen. Hij offerde zich geheel op en bij zijn laatste ziekte en doodstrijd, bekende hij dat hij alle smarten opofferde voor de priesters, seminaristen en gelovigen van de priesterbroederschap. 

Hoofdzorg om uit de crisis te komen: priestervorming

Als wij de gelijkenissen zien tussen de H. Pius X en Mgr. Lefebvre, hoeven we er niet van te verschieten dat beiden ook dezelfde oplossingen en maatregelen zagen voor de heropbouw van de Kerk. Ten eerste de zorg om een goede clerus. Pius X sprak tot de bisschoppen: “Moge jullie seminaries het kostbaarste voor jullie zijn. Wanneer de geest van priesterlijke roepingen vernieuwd wordt, zullen ook onze andere projecten werkzamer zijn”. Dat is dus het belangrijkste! En wat deed onze stichter? Hij stichtte een seminarie en richtte de priesterbroederschap St. Pius X op als een gemeenschap tot ondersteuning van priesters en het priesterlijke leven. 

Mgr. Lefebvre heeft vele dingen verwezenlijkt in zijn leven. Tegen het einde van het pontificaat van Paus Pius XII was Monseigneur één van de belangrijkste persoonlijkheden van de Kerk. Hij heeft als apostolisch delegaat voor Franssprekend Afrika het aantal bisdommen van 34 op 62 verhoogt, hij heeft tal van seminaries en kerken gesticht. Pius XII zei over hem: “Hij is de grootste onder mijn apostolische delegaten”. In 1962 werd hij tot generaal-overste van de congregatie van de vaders van de H. Geest gekozen, de grootste congregatie toentertijd met 5300 leden, waaronder 60 bisschoppen. 

Maar na al dat werk en op het einde van zijn leven, zei hij dat het belangrijkste werk van zijn leven de oprichting van de priesterbroederschap Pius X was. In zijn geschriften bekent Monseigneur dat hij als bisschop in zijn kathedraal te Dakar ooit een visioen kreeg, waarin hij te verstaan kreeg dat hij een werk zou moeten starten ter vernieuwing van het priesterschap. Ik laat Monseigneur zelf aan het woord: 

“De Allerheiligste Drievuldigheid heeft Hij mij toegestaan het droombeeld te verwezenlijken dat Hij mij op een dag in de kathedraal van Dakar liet zien: namelijk tegenover het voortschrijdende verval van het priesterambt ! De droom is om het katholieke priesterschap van Onze Heer Jezus Christus door te geven in de onvervalste zuiverheid van de leer, in zijn grenzeloze missionarische liefde, zoals Hij het aan zijn apostelen heeft toevertrouwd en zoals de Roomse Kerk het tot het midden van de 20e eeuw heeft doorgegeven.

Maar hoe moest dat gerealiseerd worden, wat mij op dat moment de enige oplossing leek voor de vernieuwing van de Kerk en het christendom? Het was nog een droombeeld, maar het toonde me al de noodzaak om niet alleen het authentieke priesterschap, niet alleen de door de Kerk bevestigde "sana doctrina" ("gezonde leer") door te geven, maar ook de diepe en onveranderlijke geest van het katholieke priesterschap en de christelijke geest, die in hun hele wezen verbonden zijn met het sublieme gebed van Onze Lieve Heer, dat eeuwig uitdrukking geeft aan zijn offer aan het kruis.”

Aartsbisschop Lefebvre hat een grote liefde tot het motto van de H. Pius X: Alles in Christus vernieuwen. Wij moeten, zegt hij, zo te zeggen van deze noodzakelijkheid alles in Christus te vernieuwen bezeten zijn, van dit verlangen dit mysterie te overwegen, het mysterie van Onze Heer Jezus Christus en van de ijver zijn Rijk uit te breiden. Wij hebben geen ander doel, geen andere reden priester te zijn als Jezus Christus te laten heersen. En wij kunnen overtuigd zijn dat wij daardoor niet enkel het geestelijke leven aan de zielen geven, maar daarmee ook alle aardse goederen. Er kan geen geluk op deze aarde zijn, dat geen uitvloeisel is van deze heerschappij. 

Welk een diep geloof dierbaren, welke gelijkenissen met de H. Pius X. Danken wij de goede God voor deze grote paus en deze grote aartsbisschop, die Hij ons gegeven heeft tot licht in de duisternis van onze tijden. Danken wij en trachten wij met al onze krachten het werk van de Priesterbroederschap St. Pius X te ondersteunen en uit te breiden, want het heeft geen zin te ontkennen, zij is het middel dat de Voorzienigheid heeft uitgekozen tot vernieuwing van het katholiek priesterschap, tot opbouw van de christelijke maatschappij en tot heil van de zielen. Amen.