Laat ons gedreven zielen zijn!

We zijn wezens met hartstochten. Samengesteld uit een lichaam en een ziel, een zinnelijk deel en een geestelijk deel, zijn we wezens die onderworpen zijn aan de hartstochten (passies), dat wil zeggen, zoals Sint Thomas leert, aan de affectieve bewegingen van ons zinnelijke deel.

Deze hartstochten zijn complex in zoverre dat er in elke passie een beweging is van het begeervermogen, wat het formele element is, en een lichamelijke verandering, wat het materiële element is. Deze twee elementen zijn onafscheidelijk en vormen de totale realiteit van elke passie. Laten we de Engelachtige Leraar lezen: "Het moet opgemerkt worden dat, in alle hartstochten van de ziel, de lichamelijke verandering, die het materiële element is, overeenkomt en geproportioneerd is met de beweging van het begeervermogen, die zelf het formele element vormt: zoals, in alle dingen, materie geproportioneerd is met vorm." (I-II, q. 37, a. 4, c.)

Aan de basis van hartstocht ligt een zekere kennis, althans zintuiglijk waarneembaar, van een goed waarop gehoopt wordt of dat verworven wordt, of van een kwaad dat tegengesteld is aan dit goede; het is uit deze kennis dat de bewegingen van het zintuiglijke begeervermogen voortkomen. Passie wordt daarom gedefinieerd als een beweging van de zintuiglijke begeerte die voortkomt uit de gewaarwording van een zintuiglijk goed of kwaad, vergezeld van een zekere lichamelijke gewaarwording.

Er zijn elf passies. Zes behoren tot het zinnelijk begeervermorgen die ons naar een goed leiden of ons van een kwaad afhouden: liefde, begeerte, blijdschap, haat, afkeer, droefheid. Vijf behoren tot het toornvermogen (ook weerstandsvermogen genoemd) die ons vertellen dat een goed moeilijk te verkrijgen zal zijn of dat een kwaad moeilijk te vermijden zal zijn: hoop, stoutmoedigheid, wanhoop, vrees en woede.

Zijn deze hartstochten op zichzelf slecht? Zondigen we voor elke beweging die door een passie wordt opgedragen? Blijkbaar niet. Het zou inderdaad hetzelfde zijn als zeggen dat Onze Lieve Heer zondigde toen hij de verkopers uit de tempel verdreef, toen hij grote angst voelde bij het naderen van zijn Lijden, toen hij rouwde om de dood van zijn vriend Lazarus. Maar we weten dat Onze Lieve Heer oneindig heilig is en dat er in hem niet het minste spoor van zonde te vinden is. Zijn ze altijd goed? Helaas hebben de erfzonde en haar wonden onze hartstochten doen ontsporen en daardoor een sterke neiging tot exces. Als waardige erfgenaam van de Aristoteliërs leert Thomas dat de hartstochten zondig worden voor zover ze afwijken van de rationele orde, en deugdzaam voor zover ze zich aan het verstand onderwerpen. Het hele geestelijk leven bestaat dus in het beheersen van de passies, niet in het verstikken ervan. Met andere woorden, we moeten proberen macht over hen te krijgen door de deugden van kracht en matigheid uit te oefenen.

Er zijn echter bepaalde omstandigheden waardoor we onze hartstochten moeten activeren om heiligheid te verwerven, omdat deze opdracht zonder hartstochten onmogelijk zou zijn. Het verlangen naar de hemel, de haat tegen zonde, de angst voor God of de vreugde om goed te doen zouden niet bestaan zonder de hartstochten. Passies versterken onze goede daden of helpen om ons oordeel te verfijnen.

Hoe kunnen we onze passies goed gebruiken? We kennen allemaal het gezegde: ideeën regeren de wereld. Elke katholiek moet een groot heiligheidsideaal hebben dat leidt tot volmaakte gelijkvormigheid aan Onze Heer Jezus Christus. Iedere katholiek moet ambitieus zijn op de weg naar volmaaktheid. Het is dit ideaal dat onze intentie bepaalt in elk van onze handelingen. Voor zover we een ideaal hebben zoals voorgesteld door Onze Heer Jezus Christus "wees volmaakt zoals uw hemelse Vader volmaakt is" (Math, V-48), zullen de hartstochten ons helpen dit te bereiken. Ze zullen ons de energie geven om daar te komen door obstakels te overwinnen en te volharden in het nastreven van het goede. De uitoefening van de theologische deugden Geloof, Hoop en Liefde zal dus vergemakkelijkt worden door de activiteit van de passies. Laten we niet denken dat deze hartstochten enkel lawaai maken. Integendeel, de hartstochtelijke ziel is discreet, nederig en bescheiden in haar zoektocht. De heilige Maagd Maria was hartstochtelijk: in haar werden de hartstochten bevolen door de Liefde en voortdurend gericht op de glorie van God. De martelaren zijn gepassioneerd: ze stierven uit liefde voor Onze Heer Jezus Christus.

Hoe zit het met ons? Zijn we gedreven? Een beetje te slaperig?

Deze eeuw heeft gedreven zielen nodig. Moge het voorbeeld van de apostelen Petrus en Paulus, die we eind juni vieren, onze zielen ontvlammen met liefde voor God! Mogen zij ons tot gedreven zielen maken, bewogen door ware missionaire naastenliefde!

En moge de heilige Jozef u zegenen!

E.H. de Sivry, districtsoverste Benelux